Evaluatie: onderzoek alternatieven voor laag BTW-tarief

18 april 2023 | Door redactie

Het lage BTW-tarief van 9% maakt producten goedkoper en is dus doeltreffend. Maar het is ook schieten met hagel, en dat overheidsgeld kan mogelijk veel effectiever ingezet worden. Dat staat in een evaluatie van het lage BTW-tarief die naar de Tweede Kamer is gestuurd.

Nederland heeft verschillende BTW-tarieven (zie ook dit overzicht), naast het algemene tarief van 21%. Voor sommige producten en diensten geldt een verlaagd tarief van 9%, zoals voor water en brood. Ook is er een 0%-tarief, dat sinds dit jaar bijvoorbeeld voor zonnepanelen voor particulieren geldt. Tot slot is er nog de categorie ‘vrijgesteld van BTW’, waar onder meer onderwijs, ziekenhuizen en schrijvers onder vallen.

Sturen met verlaagd BTW-tarief

De net afgeronde evaluatie richt zich alleen op het tarief van 9%. Het verlaagde tarief bestaat al sinds de invoering van de BTW in Nederland in 1969. Toen was het percentage overigens nog 4%, en het algemene tarief 12%. Met het verlaagde BTW-tarief kan de overheid proberen te sturen, bijvoorbeeld door de prijs van eerste levensmiddelen te drukken of een sector te steunen.
En in het verlagen van de fiscale druk op minder draagkrachtige Nederlanders slaagt het verlaagde BTW-tarief goed, aldus de evaluatie. In die zin is het 9%-tarief dus doeltreffend. Maar ‘doelmatig’ is het verlaagde tarief niet, stellen de onderzoekers. Want dit is niet de meest efficiënte manier om overheidsgeld in te zetten voor het bereiken van de doelen. Nu komt het meeste voordeel namelijk niet terecht bij de minst draagkrachtige huishoudens. Sterker: hoe meer draagkracht, hoe meer een huishouden profiteert van het lage tarief.

BTW op groente en fruit

Ook concluderen de onderzoekers in het lijvige onderzoek (pdf) dat het verlaagde BTW-tarief geen doelmatig instrument is om de consumptie van bepaalde goederen aan te zwengelen. Dat is een conclusie die onlangs ook al voorbij is gekomen in de discussie over het verlagen van de BTW op groente en fruit van 9% naar 0%. Die stap zou volgens onderzoekers namelijk nauwelijks zorgen voor extra kooplust bij consumenten.

Verlaagd BTW-tarief helemaal afschaffen?

Al met al ‘worden doelen beperkt bereikt tegen zeer hoge kosten’, zo concluderen de onderzoekers over het verlaagde BTW-tarief. Waarschijnlijk zijn andere manieren doelmatiger om de doelen te bereiken. Om minder draagkrachtige huishoudens te steunen werkt het bijvoorbeeld beter om het tarief in de inkomstenbelasting te verlagen. Ook zouden gerichte subsidies voor consumenten of producenten beter helpen om consumptie van bepaalde goederen op te krikken. De onderzoekers adviseren het kabinet daarom om deze instrumenten als alternatief te overwegen. Ook bevelen zij de overheid aan om:

  • Kritisch te evalueren of het lage tarief voor producten of diensten nog steeds relevant is, en de reden om iets onder het lage BTW-tarief te laten vallen niet gedateerd is.
  • Duidelijk te kiezen voor een beleidsstrategie voor het verlaagde tarief. Bij een ‘selectieve strategie’ gaat voor producten waarbij het lage tarief het minst doeltreffend en doelmatig is weer het 21%-tarief gelden. Valt de keuze op de ‘radicale strategie’, dan wordt het lage tarief geleidelijk afgeschaft.

Het kabinet heeft laten weten dat het later met een inhoudelijke reactie op het rapport komt, in elk geval vóór Prinsjesdag.

Bijlagen bij dit bericht