Een organisatie die geconfronteerd wordt met een boete of een last onder dwangsom, krijgt te maken met een financiële sanctie. Toch zijn er wezenlijke verschillen tussen de twee. Zo kent de last onder dwangsom een sterke preventieve component.
Een boete is een financiële sanctie die is gekoppeld aan een overtreding van bepaalde regels of bijvoorbeeld fraude. Het boetebedrag is niet willekeurig. De hoogte van het bedrag is gekoppeld aan de overtreding en voor iedereen opvraagbaar. De boete wordt opgelegd door een instantie met boetebevoegdheid of eventueel door de rechter. Een voorbeeld kan dit verduidelijken. Er is vastgesteld dat een fietser tijdens het rijden niet zijn smartphone mag vasthouden. Om dit verbod kracht bij te zetten, is aan de overtreding een boete van € 140 gekoppeld. Een fietser wordt betrapt op bellen tijdens het rijden. Hij heeft het verbod overtreden en krijgt dus een boete van € 140 van de politie, in dit geval de instantie die de boete mag uitschrijven.
Een last onder dwangsom is veel minder een ‘lik op stuk’-financiële sanctie, maar eerder een wettelijk vastgelegd instrument om ongewenst gedrag te beëindigen. Het is altijd een bestuurlijke instantie die de last onder dwangsom oplegt. Daaronder vallen ook toezichthoudende instanties, die van de overheid hun mandaat gekregen hebben. Stel dat een bedrijf nalatig is met het goed beveiligen van een gevaarlijke zaagmachine. De Arbeidsinspectie kan dan een last onder dwangsom opleggen van bijvoorbeeld € 10.000 als het bedrijf niet per een bepaalde datum alsnog de machine beveiligd heeft.
Bij een last onder dwangsom heeft een organisatie dus zelf nog in de hand of de clausule inderdaad gelicht wordt. Het belangrijkste oogmerk is het staken van het overtredende gedrag. Daarmee heeft een last onder dwangsom dus een sterke preventieve component. Bovendien is er dan ook nog vaak sprake van een normbedrag: de hoogte van het bedrag is afhankelijk van de bedrijfsgrootte. Als het normbedrag € 10.000 is, betalen zeer grote organisaties de volle mep en kleinere organisaties naar rato van het aantal werknemers een deel daarvan.