EU stelt richtlijn in voor bescherming klokkenluiders

Klokkenluiders in Europa (EU) krijgen bescherming tegen represailles voor het melden van onregelmatigheden, intern en aan overheidsinstanties. Volgens de Europese richtlijn voor een klokkenluidersregeling moeten overheden burgers goed informeren over klokkenluiders en moeten overheidsfunctionarissen leren hoe zij met klokkenluiders moeten omgaan.
Het akkoord over de klokkenluidersrichtlijn is bereikt onder het Roemeense voorzitterschap. De minister van Justitie van Roemenië Tudorel Toader stelt dat klokkenluiders belangrijk zijn voor een goed functionerend democratisch bestel. In een studie van de Europese Commissie uit 2017 werd het verlies door gebrekkige bescherming van klokkenluiders alleen al bij overheidsopdrachten voor de hele EU op € 5,8 tot € 9,6 miljard per jaar geraamd.

Het advies is om een misstand eerst intern te melden

De belangrijkste onderdelen van het akkoord over de klokkenluidersrichtlijn zijn:

• Meldingssysteem: Klokkenluiders krijgen het advies om eerst gebruik te maken van de interne meldregeling, voordat zij een beroep doen op externe, door overheidsinstanties opgezette kanalen. Een klokkenluider verliest zijn bescherming echter niet als hij zich rechtstreeks tot een extern kanaal richt.
• Profielen: De bescherming geldt voor mensen die informatie kunnen krijgen over inbreuken in een werkomgeving. Dit zijn bijvoorbeeld werknemers, vrijwilligers en stagiairs, maar ook aandeelhouders.
• Toepassingsgebied: De richtlijn heeft een ruim toepassingsgebied, onder meer overheidsopdrachten, financiële diensten, het voorkomen van witwassen en volksgezondheid.
• Steun- en beschermingsmaatregelen: Het akkoord bevat een lijst met beschermingsmaatregelen, waaronder vrijstelling van aansprakelijkheid.
• Feedbackverplichtingen: Overheidsinstanties en bedrijven moeten binnen drie maanden reageren op een melding en er gevolg aan geven.
• Voorwaarden: De richtlijn bevat een aantal voorwaarden waaraan iemand moet voldoen als hij beschermd wil worden op het moment dat hij informatie openbaar maakt.

Slechts 10 EU-landen hebben een klokkenluiderswet

Op dit moment hebben slechts tien van de 28 EU-landen een wet om klokkenluiders te beschermen. Nederland is één van deze landen. Op EU-niveau is er alleen zeer specifieke wetgeving met klokkenluidersmaatregelen, vooral op het gebied van financiële diensten. Volgens de Nederlandse Wet op de ondernemingsraden (WOR) heeft een ondernemingsraad instemmingsrecht op een regeling voor het melden van misstanden (artikel 27, lid 1l WOR).
Zodra het Europese Parlement het akkoord heeft bevestigd, wordt de tekst juridisch en taalkundig bijgewerkt. Hierna nemen het Parlement en de Europese Raad de richtlijn aan. Na de definitieve aanneming van de tekst en de bekendmaking ervan in het Publicatieblad hebben de lidstaten twee jaar de tijd om de regels voor de bescherming en steun van de klokkenluiders in hun nationale wetgeving over te nemen.

Jaarverslag Huis Klokkenluiders toont noodzaak wetgeving aan

Dat de wetgeving voor de bescherming van klokkenluiders nodig is, blijkt wel uit het jaarverslag (pdf) van het Nederlandse Huis voor Klokkenluiders. Hier kwamen in 2018 365 vragen om advies binnen van werknemers die in hun werk tegen een misstand aanliepen of een misstand vermoedden. In 14 gevallen was sprake van een mogelijke misstand. Het Huis voor Klokkenluiders adviseert en ondersteunt nu in totaal zestig klokkenluiders.