Leidinggeven geeft macht. Veel leidinggevenden kunnen daar prima mee omgaan en gebruiken hun macht voor de juiste doeleinden. Binnen veel organisaties gaat het echter ook mis en kunnen leidinggevenden de verleiding niet weerstaan om hun macht te misbruiken.
Machtsmisbruik door managers komt helaas veel voor. Denk aan het bedreigen, intimideren, pesten en discrimineren van werknemers of werknemers dwingen wettelijke bepalingen te overtreden, ongunstig inroosteren, verlof intrekken, overwerkvergoeding, salarisverhoging of promotiekansen onthouden of gedwongen ontslag. Misbruiken leidinggevenden hun macht, dan kan dit verstrekkende gevolgen hebben voor werknemers en heel schadelijk zijn voor de organisatie. Denk – behalve aan de kosten voor rechtsbijstand en ontslag en reputatieschade – aan extra ziekteverzuim en personeelsverloop, productiviteitsverlies, afnemende prestaties en verminderd functioneren.
Leidinggevenden die misbruik maken van hun macht, bezitten vaak bepaalde eigenschappen. Het komt regelmatig voor dat deze managers onzeker, zelfzuchtig, dominant, opvliegend of manipulatief zijn. En vaak hebben zij een autoritaire stijl van leidinggeven, een gebrek aan sociale vaardigheden en kunnen ze niet omgaan met mondige werknemers.
Daarnaast kan de cultuur binnen een organisatie de kans op machtsmisbruik door managers ook vergroten. In een angstcultuur waar politieke spelletjes, roddel en weinig openheid het werkklimaat overheersen, zullen leidinggevenden elkaar niet aanspreken op machtsmisbruik. En slachtoffers durven machtsmisbruik niet te melden (bij de vertrouwenspersoon) uit angst voor de negatieve gevolgen. Dit kan leiden tot psychosociale arbeidsbelasting (PSA) onder werknemers.
Volgens de Arbeidsomstandighedenwet is een organisatie verplicht om beleid te voeren om PSA te voorkomen (tool) of als dat niet kan de schade ervan zo veel mogelijk te beperken. Onder PSA vallen onder andere werkdruk, pesten, discriminatie, (seksuele) intimidatie, agressie en geweld. De Inspectie SZW kan een fikse boete opleggen als een organisatie niets of te weinig doet om PSA tegen te gaan.
Het is belangrijk om machtsmisbruik bespreekbaar te maken en tegen te gaan zonder beschuldigend of bedreigend te zijn voor het (top)management en de directie. Dit kan door een organisatiecultuur te creëren waar leidinggevenden elkaar feedback kunnen geven en aanspreken op onacceptabel gedrag zonder angst voor negatieve gevolgen. En waarin meldingen van machtsmisbruik, andere incidenten en conflicten direct op de juiste manier worden aangepakt voordat ze uit de hand lopen.