Omdat de Belastingdienst vrijwel niet controleert op schijnzelfstandigheid, is de pakkans voor opdrachtgevers die gebruikmaken van een schijnconstructie vrijwel nihil. Dat concludeert de Algemene Rekenkamer in een rapport over de handhaving van de Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (Wet DBA).
Naast het capaciteitsprobleem bij de Belastingdienst, is het gebrek aan controles ook te wijten aan het zogenoemde moratorium – een handhavingsstop – dat kort na invoering van de Wet DBA in 2016 is ingegaan. Hiertoe werd besloten vanwege grote kritiek van opdrachtgevers en zelfstandigen op de wet. Onder dit moratorium legt de Belastingdienst geen naheffing van loonheffingen of boetes op, tenzij er sprake is van kwaadwillendheid bij de betrokken partijen. Hoewel het moratorium sindsdien iets is afgezwakt, stelt de Rekenkamer in het rapport dat de Belastingdienst bij steeds minder opdrachtgevers controleert of zij ten onrechte geen loonheffingen afdragen.
Uit een data-analyse van gegevens van de Belastingdienst en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) blijkt dat er uit de aangiften van de 1,1 miljoen zelfstandigen in Nederland in 2020 en 2021 slechts drie ‘aanwijzingen’ (sommatie dat de opdrachtgever zijn werkwijze moet aanpassen) en één correctie van de aangifte is voortgekomen. Ook het aantal organisaties dat vooraf zekerheid vraagt aan de Belastingdienst over de aard van een dienstbetrekking, neemt af sinds 2016.
De webmodule voor de kwalificatie van een arbeidsrelatie, die de coalitiepartners in het regeerakkoord een belangrijke rol toedichtten in de strijd tegen schijnzelfstandigheid, is niet veel gebruikt. Na een piek vlak na de introductie in het pilotjaar 2021 is het gebruik snel afgevlakt. Bovendien geeft de webmodule geen zekerheid over de arbeidsrelatie, maar slechts een indicatie. Staatssecretaris Van Rij van Financiën onderschrijft de bevindingen van de Rekenkamer en zegt de conclusies mee te nemen in het plan voor het hervormen van de arbeidsmarkt, dat deze kabinetsperiode moet gebeuren.
Vakbond FNV, die de overheid in februari nog sommeerde om over te gaan op handhaving van de Wet DBA, noemt het schokkend dat de Belastingdienst niet (meer) in staat is om te handhaven. Handhaving gebeurt zelfs niet bij organisaties waarvan al eerder in de rechtbank is vastgesteld dat ze gebruikmaken van schijnconstructies, zoals Deliveroo en Uber. FNV beraadt zich nog op vervolgstappen.