Elke organisatie met minimaal 50 werknemers moet een ondernemingsraad (OR) instellen. Maar in bijzondere situaties is het mogelijk om voor deze instellingsplicht ontheffing te krijgen.
De Wet op de ondernemingsraden (WOR) stelt dat voor het goed functioneren van een organisatie een vertegenwoordiging van werknemers verplicht is (tool). In organisaties met 50 werknemers of meer vormt de OR die vertegenwoordiging. Heel soms is het toegestaan om de medezeggenschap anders vorm te geven. Artikel 5 lid 1 van de WOR begint met:
‘De Raad kan, indien bijzondere omstandigheden een goede toepassing van deze wet in de betrokken onderneming in de weg staan, aan een ondernemer op diens verzoek ten aanzien van een door hem in stand gehouden onderneming schriftelijk voor ten hoogste vijf jaren ontheffing verlenen van de verplichting tot het instellen van een ondernemingsraad (…).’
Het artikel regelt dat een organisatie ontheffing van de instellingsplicht kan aanvragen bij de Sociaal-Economische Raad (SER). Er gelden strenge eisen voor het verzoek en de SER verleent dan ook niet snel ontheffing. Tot dusver zijn maar enkele verzoeken geslaagd. Voorwaarde voor ontheffing is dat een OR niet bij de organisatie past en er daarom een alternatieve vorm van medezeggenschap is ingericht. Een onderbouwing hiervan is onderdeel van het ontheffingsverzoek. Daarnaast moet de organisatie in het verzoek aantonen dat de werknemers over de ontheffing zijn geënquêteerd. Wie de vrijstelling krijgt, is voor maximaal vijf jaar niet gebonden aan de WOR.
Een voorbeeld van een organisatie die een geslaagd verzoek deed, is het kinderdagverblijf Het Buitenschoolse Net. Deze kinderopvang hanteert de zogenoemde sociocratische kringstructuur. Daarnaast is ontheffing mogelijk voor organisaties met een werknemerszelfbestuur – zoals in een organisatie waar werknemers over een groot deel van de aandelen beschikken – of een vertrouwenscommissie die qua samenstelling en verkiezingen op de OR lijkt, aangevuld met aandeelhouderschap van werknemers en door werknemers gekozen lokale vertegenwoordigers.
In de rubriek 'De kleine lettertjes van' behandelt Rendement een bijzondere bepaling uit een wet, besluit of regeling. In deze editie: ontheffing van de instellingsplicht uit de WOR.