De Belastingdienst ziet het liefst dat belastingplichtigen gewoon uit zichzelf aan hun belastingplicht voldoen. Maar tegelijkertijd legt de fiscus ook proactief contact met burgers of zzp'ers die geen aangiftes hebben gedaan terwijl dat wel zou moeten, om zo een boete voor aangifteverzuim te voorkomen. Daar wordt de komende jaren meer op ingezet, meldt het kabinet.
Het kabinet reageert daarmee op een eerder rapport van de Inspectie belastingen, toeslagen en douane over het vroegtijdig signaleren van problemen bij burgers en zzp'ers. De onafhankelijke inspectie signaleert in dat rapport dat projecten om zulke problemen op tijd op te merken, lang niet altijd van de grond komen bij de Belastingdienst. Ook kan de huidige systematiek voor de 'ambtshalve' aanslagen de problemen bij belastingplichtigen in sommige gevallen verder vergroten, aldus de inspectie.
In zijn reactie op het inspectierapport somt demissionair staatssecretaris Van Rij van Financiën een aantal dingen op die de Belastingdienst nu al doet om (betalings)problemen bij burgers en zzp'ers vroegtijdig te signaleren en hulp aan te bieden. Daarbij gaat de fiscus volgens Van Rij uit van het 'vertrouwen dat burgers hun fiscale verplichtingen willen nakomen'.
Zo worden medewerkers van de fiscus getraind op het herkennen van signalen dat er iets niet goed gaat, al vóór de situatie onhoudbaar wordt. Verder probeert de Belastingdienst ook vroegtijdig in contact te komen met burgers en zzp'ers om hen te wijzen op hun rechten en plichten. Van Rij noemt als voorbeeld dat als uit gegevens blijkt dat iemand recht heeft op een teruggave maar om die binnen te halen wel nog aangifte moet doen, deze belastingplichtige een brief, telefoontje of sms kunnen verwachten om daar op te wijzen. Ook zijn er via de post 'contactkaartjes' verstuurd naar mensen die meerdere jaren geen aangifte inkomstenbelasting hebben gedaan, niet reageerden op herinneringsbrieven en aanmaningen en waarvan de fiscus geen telefoonnummer heeft. Met het kaartje vraagt de Belastingdienst om een speciaal gratis nummer te bellen. Of dit ook veel respons oplevert, vermeldt Van Rij echter niet.
De Inspectie zoomt in haar rapport (pdf) ook nadrukkelijk in op het proces voor de ambtshalve aanslag. Als iemand geen aangifte doet en verder ook niet reageert op berichten van de fiscus, kan de inspecteur op basis van een schatting van de inkomsten ambtshalve een aanslag opleggen voor de inkomstenbelasting of de BTW. De Inspectie wijst erop dat de schattingen van het inkomen daarbij redelijk moeten zijn, en dat ook onderbouwd moet zijn dat zo'n schatting niet willekeurig is of te hoog. Want er kunnen allerlei redenen zijn dat iemand geen aangifte indient - ook plausibele - terwijl een te hoge schatting van het inkomen met daarbij een verzuimboete (infographic) een belastingplichtige verder in de problemen kan brengen. Dat geldt bijvoorbeeld voor inkomensafhankelijke regelingen die het geschatte inkomen als uitgangspunt nemen. Verder wijst de Inspectie erop dat alleen belastingplichtigen die geen aangifte doen en moeten bijbetalen een ambtshalve aanslag krijgen.
In zijn reactie (pdf) schrijft Van Rij dat de Belastingdienst de afgelopen tijd al verbeteringen heeft doorgevoerd rondom de ambtshalve aanslag, juist om te voorkomen dat er zo'n aanslag opgelegd moet worden. Maar hij erkent dat het nu voor de fiscus wettelijk niet mogelijk is om ook ambtshalve een teruggave te doen. Mogelijk wordt dit via een wetswijziging alsnog geregeld per 2025, maar in de tussentijd zoekt de Belastingdienst actief contact met belastingplichtigen die geld tegoed hebben om hen aan te sporen aangifte te doen.
Daarnaast wordt er gewerkt aan verdere wettelijke aanpassingen in het werkproces, aldus Van Rij. Dat gaat dan over de opmerking van de Inspectie dat de problemen van een belastingplichtige groter kunnen worden door een te hoge ambtshalve aanslag. Want het proces voor het aanvragen van uitstel of kwijtschelden van schulden is nu enigszins omslachtig. Iemand die een te hoge ambtshalve aanslag heeft gekregen, moet eerst zelf een aangifte indienen en daarbij om uitstel van betaling vragen. Momenteel wordt onderzocht of de aangifte zelf al kan worden aangemerkt als een verzoek om uitstel. Een apart verzoek om uitstel zou dan niet meer nodig zijn, aldus Van Rij.
Tot slot wordt er ook gekeken naar andere suggesties van de Inspectie voor het verbeteren van het proces, maar die kosten waarschijnlijk meer tijd. Daarbij gaat het onder meer om het verbinden van voorwaarden aan boetes. Nu is het beleid daarbij namelijk heel zwart-wit: iemand krijgt een boete, of niet. Door een voorwaardelijke boete op te leggen (een boete blijft uit als een belastingplichtige niet meer in de fout gaat), krijgt de Belastingdienst meer mogelijkheden om in te spelen op de persoonlijke situatie van de belastingplichtige. Hier wordt verder onderzoek naar gedaan.
Daarnaast vraagt Van Rij meer tijd rondom een hartekreet van de Inspectie over het zogeheten Signaalmodel Vroegsignalering. Het idee daarbij is dat de systemen van de fiscus zelf een seintje geven als er signalen zijn dat er problemen dreigen bij een belastingplichtige. Dit instrument kan nog niet ingezet worden, omdat er nog geen besluit is genomen over de vraag of het gebruik van persoonsgegevens hiervoor wel strookt met de privacyverordening AVG. De Inspectie roept in haar rapport op om vaart te maken met dat besluit. Maar volgens Van Rij kan het niet sneller dan het nu gaat, omdat dit alles zorgvuldig getoetst moet worden. Hij verwacht nu de toetsing in de tweede helft van dit jaar af te ronden, waarna er een pilot kan volgen.