De EU-lidstaten hebben toch een akkoord bereikt over een richtlijn die de arbeidsrechten van platformwerkers beter moet beschermen. De EU-richtlijn moet schijnzelfstandigheid tegengaan en verplicht platformen transparanter te zijn over algoritmes.
Het akkoord is niet zonder slag of stoot tot stand gekomen. Eind december 2023 lag er al een principeakkoord over de nieuwe EU-richtlijn, waarvoor een dag later echter onvoldoende steun bleek te zijn onder de lidstaten. En begin februari kon zelfs een afgezwakt voorstel niet op voldoende steun rekenen. Dat het voorstel het nu toch ‘gehaald’ heeft, komt door een ommezwaai van eerdere tegenstemmers Griekenland en Estland.
De richtlijn is niet veranderd ten opzichte van een ruim een maand geleden. Dat betekent dat het voor platformwerkers straks duidelijker wordt of ze daadwerkelijk zzp’er zijn of toch werknemer (schijnzelfstandigheid (artikel)), zodat ze de arbeidsrechten krijgen waarop ze recht hebben. Platformwerk is het organiseren van betaald werk via digitale platformen, zoals veel gebeurt in de maaltijdbezorging en taxibranche.
Het voorstel regelt dat er een rechtsvermoeden bestaat dat platformwerkers in loondienst zijn als de arbeidsrelatie met de ‘werkgevende’ voldoet aan bepaalde criteria, zoals een gezagsverhouding en aansturing. De EU-lidstaten krijgen de vrijheid om (de criteria voor) dit rechtsvermoeden tot op zekere hoogte zelf in te vullen, zodat er meer ruimte is voor maatwerk per lidstaat. Is een platformwerker volgens de criteria in feite een werknemer en is de werkgevende (het platform) het hiermee niet eens, dan is dit aan de werkgevende om aan te tonen (omgekeerde bewijslast).
De richtlijn regelt verder dat de digitale platformen transparanter moeten zijn over het gebruik van algoritmes en dat alle belangrijke beslissingen plaatsvinden onder menselijk toezicht. Dit moet onder meer voorkomen dat werktijden van platformwerkers automatisch worden gewijzigd en persoonsgegevens oneigenlijk worden verwerkt. Daarnaast mogen platformwerkers niet langer ontslagen worden via WhatsApp of een geautomatiseerde mail.
Stemt het Europees Parlement in met het akkoord, dan krijgen de EU-lidstaten na publicatie van de EU-richtlijn in het Publicatieblad van de EU twee jaar de tijd om de bepalingen uit de richtlijn om te zetten in nationale wet- en regelgeving.
Op nationaal niveau is de aanpak van schijnzelfstandigheid al in volle gang. Het kabinet heeft in oktober 2023 een conceptwetsvoorstel gepubliceerd om te verduidelijken wanneer als zelfstandige gewerkt kan worden. Wel is er veel kritiek op de werking en regeldruk van het wetsvoorstel, dat waarschijnlijk niet vóór 2026 ingaat.