Vanaf 1 januari 2024 hebben modelovereenkomsten op basis van vrije vervanging geen waarde meer voor de samenwerking met zzp’ers. De Belastingdienst heeft namelijk besloten om de goedkeuring van dit type modelovereenkomst in te trekken.
Aanleiding voor het gewijzigde beleid is het Deliveroo-arrest: in maart van dit jaar schaarde de Hoge Raad zich achter het oordeel van Gerechtshof Amsterdam over de bezorgers van Deliveroo, die onterecht als zelfstandige waren aangemerkt. De Hoge Raad formuleerde voor de beoordeling van een arbeidsrelatie verschillende ‘gezichtspunten’ (tool). Dat iemand zich door een ander mag laten vervangen, kan duiden op zelfstandigheid, maar volgens de Hoge Raad biedt dit element apart geen zekerheid over de arbeidsrelatie. Het gaat om ‘alle omstandigheden van het geval’. In de modelovereenkomsten die zijn gebaseerd op vrije vervanging, staat dat de opdrachtnemer het werk niet per se zelf hoeft te doen en dat er daardoor geen sprake is van een dienstbetrekking. Dat komt niet overeen met het arrest: ook bij vrije vervanging kan er sprake zijn van een dienstbetrekking.
Naast de algemene modelovereenkomst vrije vervanging zijn ook de modelovereenkomsten voor branches en beroepsgroepen en individuele overeenkomsten die gebaseerd zijn op vrije vervanging, niet langer houdbaar. Bij al deze overeenkomsten is het uitgangspunt dat de opdrachtnemer zzp’er is, omdat is overeengekomen dat hij zich vrij mag laten vervangen.
Hoewel het arrest direct gevolgen heeft voor de arbeidsrelatietoets, krijgen opdrachtgevers en opdrachtnemers tijd om hun arbeidsrelatie aan te passen als die niet meer aan de regels voldoet. Voor hulp bij de toets verwijst de Belastingdienst naar de webmodule op ondernemersplein.kvk.nl en de ondernemerscheck. Vanaf 1 januari 2024 biedt het werken conform de modelovereenkomst vrije vervanging geen zekerheid meer over de arbeidsrelatie. Branchepartijen en andere geregistreerde aanvragers van wie de individueel goedgekeurde modelovereenkomsten worden ingetrokken, ontvangen hierover uiterlijk 1 oktober 2023 een brief van de fiscus.
De modelovereenkomsten werden in het leven geroepen bij de introductie van de Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (Wet DBA). Een opdrachtgever en opdrachtnemer kunnen sindsdien ervoor kiezen om zo’n overeenkomst te gebruiken om uit te sluiten dat loonheffingen nodig zijn. De modelovereenkomst vrije vervanging is niet het enige type modelcontract. Er bestaan ook andere soorten. De fiscus benadrukt dat voor die overeenkomsten de goedkeuring níét wordt ingetrokken. Uiteraard kan het geen kwaad als opdrachtgevers en -nemers aan de hand van het Deliveroo-arrest nog eens kritisch naar hun contractuele afspraken en werkwijze in de praktijk kijken. Voorlopig geldt er wel een ‘handhavingsmoratorium’ en zal de Belastingdienst niet snel corrigerend optreden.