Advocaat-generaal (A-G) Melvin Pauwels adviseert de Hoge Raad om het roemruchte Kerstarrest over box 3 bij te stellen. Volgens de A-G is het 'rechtsherstel' dat de overheid biedt aan gedupeerden van de box 3-heffing namelijk niet adequaat.
De ontwikkelingen rondom box 3 van de inkomstenbelasting zijn op z'n zachtst gezegd nogal turbulent de laatste tijd. De korte samenvatting is dat de Hoge Raad het systeem met forfaitaire rendementen voor de heffing eind 2021 in het 'Kerstarrest' naar de prullenbak heeft verwezen. Als reactie daarop heeft de overheid een herstelwet opgetuigd, die rechtsherstel biedt aan gedupeerden voor de periode 2017 tot en met 2022. Daarnaast werkt de regering aan een nieuw systeem voor de heffing in box 3, die het werkelijk behaalde rendement moet gaan belasten. Het doel is dat deze regels vanaf 2027 gaan gelden, maar het hangt van een nieuw kabinet af of die streefdatum ook gehaald wordt. Tot die tijd geldt de Overbruggingswet box 3 (artikel).
Over al deze ontwikkelingen loopt ook een waaier aan rechtszaken. Een belangrijke vraag die de Hoge Raad moet gaan beantwoorden is of de wet die het rechtsherstel regelt wel deugt. A-G Wattel heeft in die zaak al geconcludeerd dat het rechtsherstel voor spaarders goed werkt, maar nog steeds discriminerend is voor de andere vormen van vermogen. Het oordeel van de Hoge Raad in deze zaak wordt dit voorjaar verwacht. Eerder heeft het kabinet al gemeld dat de Belastingdienst zich voorbereid op het mogelijk sneuvelen van de herstelwet. In dat geval moeten gedupeerden hun werkelijke rendement gaan doorgeven met een formulier. Uit financiële stukken uit de kabinetsformatie blijkt dat het de schatkist € 4 miljard kan gaan kosten als alle gedupeerden voor de periode 2017-2022 volgens het werkelijke rendement belast moeten gaan worden.
Dat bedrag kan overigens nog veel hoger worden, want er lopen ook nog rechtszaken over de vraag of ook belastingplichtigen die eerder geen bezwaar hebben gemaakt tegen de heffing óók compensatie moeten krijgen. Deze zaken worden naar verwachting in de eerste helft van 2024 aan de rechtbank voorgelegd, en moeten dan nog een heel juridisch proces door. Als ook niet-bezwaarmakers geld terug moeten krijgen volgens de regels uit de herstelwet, komt er een extra rekening van pakweg € 4,1 miljard bij, zo becijfert het ministerie van Financiën.
De nu gepubliceerde conclusie van A-G Pauwels is volgens hem aanvullend op de eerdere conclusie van A-G Wattel. Pauwels heeft zich gebogen over vijf box 3-zaken, en adviseert de Hoge Raad onder meer om het Kerstarrest bij te stellen. Want in dat arrest stelde de Hoge Raad nog dat het formuleren van een rechtsregel voor compensatie aan de wetgever overgelaten moest worden. Maar was Pauwels betreft heeft de overheid dat rechtsherstel niet adequaat opgepakt. Voor de groep belastingplichtigen die niet onder de herstelwet valt (omdat hun rendement volgens de oude regels lager is dan volgens de herstelwetregels) is er überhaupt geen rechtsherstel geboden. Voor hen wordt het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens dus nog altijd geschonden, aldus Pauwels, omdat er niet is vergeleken met het werkelijke rendement. En voor de groep die wel rechtsherstel heeft gekregen, is dat niet adequaat gebeurd, omdat er bij dat herstel nog steeds met ficties wordt gewerkt.
Pauwels adviseert daarom de Hoge Raad om zelf als rechtsregel vast te stellen dat rechtsherstel altijd inhoudt dat het werkelijke rendement in de heffing betrokken moet worden. Met die rechtsregel kunnen rechters dan individuele zaken gaan toetsen. Daarnaast geeft Pauwels in zijn conclusie richtlijnen voor hoe het werkelijke rendement berekend moet worden.
Parket bij de Hoge Raad, ECLI (verkort): 1