Omdat de oorlog in Oekraïne nog altijd aan de gang is, hebben de EU-lidstaten de ‘Richtlijn tijdelijke bescherming’ (RTB) met een jaar verlengd. Oekraïense vluchtelingen hebben tot en met 4 maart 2025 in de Europese Unie recht op bescherming en toegang tot onder meer de arbeidsmarkt.
Het is niet de eerste keer dat de Europese richtlijn is verlengd. Oekraïense vluchtelingen die onder de RTB vallen, hebben in alle EU-lidstaten tijdelijk recht op opvang, medische zorg, onderwijs en toegang tot de arbeidsmarkt, zonder dat ze een asielprocedure moeten starten of een verblijfsvergunning moeten aanvragen.
Onder de RTB vallen alle vluchtelingen met de Oekraïense nationaliteit die na 26 november 2021 uit Oekraïne zijn vertrokken en Oekraïners die vóór 27 november 2021 al langere tijd in Nederland waren, bijvoorbeeld voor werk. Maar ook zogenoemde ‘derdelanders’ die rechtmatig en met een permanente verblijfsvergunning in Oekraïne verbleven tijdens het uitbreken van de oorlog, en derdelanders uit Oekraïne met (inter)nationale bescherming, vallen onder de richtlijn. Hetzelfde geldt voor familieleden van deze groepen. Derdelanders met een tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraïne vielen na 4 september 2023 eigenlijk niet meer onder de RTB, maar mogen in afwachting van het hoger beroep dat een aantal van deze derdelanders hiertegen heeft aangespannen, toch (blijven) werken. Dit laatste blijkt niet altijd bekend bij werkgevers.
Werkgevers die een Oekraïner in dienst nemen of iets wijzigen in het dienstverband van een Oekraïense werknemer, moeten dit melden via het werkgeversportaal van UWV. Zij hoeven de reactie van UWV niet af te wachten: de werknemer mag twee werkdagen ná de melding al starten met de (veranderde) werkzaamheden. Om in te loggen op het werkgeversportaal is eHerkenning (tool) van minimaal niveau 3 nodig. Oekraïners en derdelanders hebben wel een paspoortsticker of O-document nodig om zonder werkvergunning te kunnen werken in Nederland. Met de sticker of het O-document, die de vluchtelingen kunnen aanvragen bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), tonen zij aan dat ze rechtmatig in Nederland verblijven omdat ze onder de RTB vallen. De IND kampt door het personeelstekort wel met lange wachttijden.
Op 1 mei 2023 had de helft van de ongeveer 68.000 Oekraïense vluchtelingen tussen de 15 en 65 jaar in Nederland betaald werk, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Op 1 november 2022 was dit nog 44%. Vooral de vrouwelijke arbeidsparticipatie nam in de tussenliggende periode een vlucht, van 44% naar 51%. De meeste Oekraïners waren op 1 mei van dit jaar werkzaam als uitzendkracht (38%), oproepkracht (28%), of hadden een ander tijdelijk dienstverband (31%).