Bij ‘een psychopathisch individu’ is de associatie toch vooral met iemand zonder schuldgevoel die gericht is op de uitbuiting van anderen. In een onlangs verschenen proefschrift is het verband tussen psychopathie en hoge leiderschapsfuncties onderzocht.
In de psychologie en psychiatrie wordt de diagnose ‘psychopathie’ in principe gebruikt voor egocentrische en manipulatieve individuen. Vaak belanden deze mensen in de gevangenis. Wetenschappelijk onderzoek naar psychopathie was tot nu toe ook meestal gericht op veroordeelde criminelen. Désiré Palmen belicht in haar onlangs verschenen proefschrift ‘In Search of the Psychopathic Leader: the deconstruction of the profile of a manifestation of ‘successful’ psychopathy’ aan de Open Universiteit een andere kant. Zij onderzocht hoe sommige individuen die hoog scoren op psychopathie juist lange tijd hoge leiderschapsfuncties kunnen vervullen, bijvoorbeeld in het bedrijfsleven en de politiek.
Palmen kwam in haar promotieonderzoek tot de ontdekking dat leiders met psychopathische trekken vaak net zo egocentrisch, antisociaal en manipulatief zijn als psychopaten in detentie. Zij kunnen daarmee een negatieve invloed hebben op het ethisch handelen en de prestaties van een organisatie. Enkele persoonskenmerken verschillen echter significant met die van psychopaten die in de gevangenis zitten. Psychopathische leiders (m/v) zijn vaak minder impulsief en beter in het bespelen van anderen. Ook denken zij meer vooruit en zijn zij beter in plannen. Daarnaast weten zij goed welke communicatietechnieken zij moeten inzetten tijdens sollicitatieprocedures om over te komen als een sterke leider die oog heeft voor anderen (e-learning). Op die manier kunnen zij blijven functioneren binnen een organisatie en wegkomen met antisociaal gedrag op de werkvloer.
Lijnmanagers die te maken hebben met een leider met psychopathische trekken, kunnen zich door de bevindingen in het proefschrift bewuster worden van manipulatie en eventuele machtsspelletjes binnen de organisatie. Het kan leidinggevenden uit het middenkader ook helpen om kritiek van dergelijke leiders te relativeren en zich niet te laten intimideren. Palmen ontwikkelde daarnaast het PL-model, een model dat de persoonlijkheidskenmerken van psychopathische leiders in kaart brengt. Organisaties zouden dit model kunnen gebruiken bij assessments (artikel).