De nu opgeleverde evaluatie van 116 fiscale uitzonderingsregelingen is niet mals. Veel regelingen zijn niet meer nodig, niet effectief, te moeilijk uitvoerbaar of te ingewikkeld voor de aanvrager. Of allemaal tegelijk. Het demissionaire kabinet broedt er momenteel op wat de vervolgstappen moeten zijn.
De evaluatie is een onderdeel van het programma van het kabinet om het belastingstelsel te vereenvoudigen. Het wemelt namelijk van de uitzonderingen, speciale tegemoetkomingen en verlaagde tarieven. Die regelingen maken het stelsel niet alleen complex, er is ook een hoop geld mee gemoeid. In de 116 regelingen die onder de loep zijn genomen, gaat zo'n € 150 miljard om. Minder uitzonderingen zou dus óók goed nieuws zijn voor de schatkist.
De regelingen die zijn onderzocht lopen uiteen van het lage BTW-tarief tot aan de heffingskortingen en de regelingen voor ondernemeraftrek. Maar ook de bosbouwvrijstelling, de vrijstelling voor een brede weersverzekering en de willekeurige afschrijving voor zeeschepen. Alle regelingen zijn in het verleden in het leven geroepen met een specifiek doel, bijvoorbeeld om het effect van een maatregel voor een groep burgers te verzachten. In de evaluatie is bekeken hoe de verschillende regelingen scoren op verschillende criteria:
Het evaluatierapport (pdf) laat zien dat veel regelingen niet echt lekker door de test komen. Van de 73 regelingen die al eerder zijn geëvalueerd is van maar 11 regelingen vastgesteld dat ze echt doelmatig en doeltreffend zijn, zo somt het rapport op. Bij 41 regelingen is dit beperkt of onzeker, en 20 regelingen scoren hierop negatief. Van de 116 regelingen stellen de onderzoekers bovendien vast dat er voor 66 een duidelijke onderbouwing is voor het overheidsingrijpen. Bij 33 regelingen is de onderbouwing onzeker en voor 17 regelingen is die er niet. Dat zijn vaak regelingen die hun doel hebben verloren door wetswijzigingen. De onderzoekers noemen bijvoorbeeld de meewerkaftrek in de inkomstenbelasting (IB). Die geeft onder voorwaarden belastingvoordeel aan een IB-ondernemer die de partner laat meewerken in de onderneming. Dat voordeel stamt uit 1985, toen er nog een verbod bestond op arbeidsovereenkomsten tussen echtgenoten, zo doceren de onderzoekers. Dat verbod is in 1997 opgeheven, maar de meewerkaftrek is er nog steeds.
De regelingen maken het stelsel niet alleen ingewikkeld, ze zijn zoals gezegd ook niet gratis. Ter illustratie doen de onderzoekers een rekenoefening met de eigenwoningregeling (onder meer de hypotheekrenteaftrek) waarvan óók niet vaststaat of die wel doelmatig en doeltreffend is. Als de hele eigenwoningregeling wordt afgeschaft, zou met die opbrengst het basistarief in de IB namelijk met 1,5 procentpunt omlaag kunnen.
Omdat veel regelingen slecht scoren op één of meerdere criteria luidt de aanbeveling aan het kabinet van de onderzoekers (weinig verrassend) om terughoudend te zijn met nieuwe fiscale regelingen. En om kritisch te kijken naar regelingen die nu al slecht scoren en die mogelijk af te schaffen. Bij de 50 regelingen waarvan de onderbouwing voor overheidsingrijpen onzeker is of ontbreekt merken de onderzoekers fijntjes op dat deze regelingen niet door de ballotage zouden komen als ze nu nieuw geïntroduceerd zouden worden.
Het kabinet heeft eerder aangekondigd dat het ferme stappen wil zetten met het vereenvoudigen van het stelsel, en in een reactie op de evaluatie staat ook dat er met Prinsjesdag meer bekend moet worden over de vervolgstappen. Maar het is de vraag hoe dit alles verder gaat nu het kabinet demissionair is. Want hoewel er waarschijnlijk 'niemand' tegen een eenvoudiger belastingstelsel is, betekent afschaffen van uitzonderingsregelingen ook nadeel voor de specifieke groep die profiteert van die uitzondering. En dat zou weer wél weerstand kunnen oproepen, waardoor het parlement de behandeling van het onderwerp alsnog in de ijskast zet.